جواب:
براي تحقق ظهور امام زمان(ع) شرايط و نشانه هاي متعددي بيان شده است كه شرايط ارتباط به هم داشته و مكمل يكديگرند؛ از اين رو به زمينه ها و شرايط، سپس به نشانه ها و كيفيت ظهور حضرت اشاره مي گردد:
الف) شرايط ظهور:
1_ پارسايي:
براي ايجاد جامعة سالم مبتني بر ارزش ها و عدالت، پارسايي و خودسازي افراد جامعه ضروري است. حكومتي كه بر اساس شايسته سالاري، معنويت گرايي و قابليت ها شكل مي گيرد، پديد آورندگان آن بايد صالحان و پارسايان باشد. شايد بر همين اساس باشد كه در برخي روايات تصريح شده است؛ هرگاه 313 نفر آماده شوند و شرايط ديگر فراهم شود، حضرت امام زمان(عج) ظهور مي كند.[1] بي ترديد يكي از شرايط اين تعداد، پارسايي است. امام صادق(ع) فرمود: هر كس خوش دارد در شمار اصحاب قائم باشد، بايد چشم به راه باشد، و پارسايي پيش گيرد و كردار باورع داشته باشد.[2] در برخي روايات تصريح شده است كه امام زمان(ع) خود و ديگران را دعوت به تقوا نمود تا ظهور كند.
2_ دين مداري و تكليف گرايي:
يكي از عوامل زمينه ساز ظهور امام زمان(ع) دين مداري و دين داري است. انسان بايد در عصر غيبت بيشتر به دستورهاي الهي توجه نموده و از محرّمات پرهيز كند و مقيد به انجام تكليف خدايي باشد. در عصر غيبت انسان ها بيشتر در معرض آفات و آسيب ها قرار مي گيرد و نياز به پشتوانة قوي معنوي دارند.
بي ترديد اين پشتوانة قوي، تقويت باورهاي ديني و پاسداري از دين است. از سوي ديگر با انجام تكاليف الهي مي توان به آسيب زدايي پرداخت. شايد بر همين اساس پيشوايان دين، مردم را به دينداري، و صحت اعمال و دعا و توسل به اهل بيت(ع) فرا خوانده اند. امام صادق(ع) مي فرمايد: براي صاحب الامر غيبتي طولاني است. در اين دوران هر كسي بايد تقوا پيشه سازد، و چنگ در دين زند.[3]
3_ آمادگي نظامي:
يكي از عوامل مهم زمينه ساز ظهور امام زمان(ع) آمادگي نظامي است: در يك قيامت بزرگ، و يك انقلاب خونين و درگيري عظيم جهاني، لازم است منتظران آمادگي رزمي داشته باشند. مسلمانان هميشه بايد نيروي سلحشوري داشته باشند تا در هنگام طلوع حق و درگيري هاي حق و باطل، به صف پيكارگران ركاب مهدي(ع) بپيوندند و حماسه آفرينند.[4] مگر نه اين است كه امام زمان با ستمگران ودين ستيزان مي جنگد؟ اگر چنين است، او نياز به نيروهاي مسلح آماده دارد. امام صادق(ع) فرمود: هر يك از شما براي خروج قائم اسلحه تهيه كنيد، اگر چه يك نيزه باشد، چون وقتي خداوند ببيند كسي به نيت ياري مهدي اسلحه تهيه كرده، اميد است عمر او را دراز كند تا ظهور را درك نمايد و از ياوران مهدي باشد.[5]
4_ اصلاح جامعه:
يكي از عوامل مهم تأثير گذارد در ظهور امام زمان(ع) اصلاح جامعه است. در آموزه هاي ديني اين نگرش كه در عصر غيبت بايد در برابر ناهنجاري ها و بي عدالتي ها بي اعتنا بود و حتي به ناهنجاري هايي دامن زد، پذيرفته شده نيست و اين، تحريف مفهوم انتظار است. در انديشة شيعي همگان وظيفه دارند كه با بهره گيري از دو عنصر امر به معروف و نهي از منكر به اصلاح جامعه پراخته و در صدد ساخت جامعة سالم، مبتني بر عدالت، شايستگي و ... باشند. در برخي روايات يكي از وظايف شيعيان در عصر غيبت انتظار فرج ياد شده است. پيامبر(ص) فرمود: افضل اعمال امتي انتظار الفرج مِن الله عزّوجلّ.[6]
انتضار فرج به معناي كناره گيري از صحنة سياست و بي اعتنا بودن در برابر سرنوشت جامعه و تسليم شدن در برابر ستم نيست، بلكه انتظار، قيام عليه نابرابري ها است. يكي از نويسندگان مي نويسد:
نبايد پنداشت كه انتظارظهور و چشم به راه مهدي موعود بودن، به گونه اي موجب از دست هشتن حركت اصلاحي، و حماسه هاي ديني واجتماعي است. هرگز چنين نيست. انتظار دعوت به نپذيرفتن است، نه پذيرفتن، نپذيرفتن باطل، نپذيرفتن ستم، نپذيرفتن بردگي و ذلت. انتظار درفش بنياد گر مقاومت است، در برابر هر ناحقي، و هر ستمي، هر ستم گري.
مجاهدات خستگي ناپذير و قيام هاي خونين شيعه، در طول تاريخ، همواره گواه اين است كه در اين مكتب، هيچ سازشي و هيچ سستي راه ندارد. شيعه، با حضور در حوزة انتظار، يعني انتظار غلبة حق بر باطل، و غلبة داد بر بيداد، و غلبة تقوا بر گناه و غلبة آگاهي بر كور بيني.[7]
بي ترديد يكي از علل عدم ظهور امام زمان(ع) عدم آمادگي و اصلاح جامعه است. مصلح كل جهان اصلاحات عمومي را مي طلبد و عدم آمادگي پرده ميان امام زمان و مردم است.
گفتم كه روي خوبت، از من چرا نهان است
گفتــا تــو خـود حجـابي، ورنه رُخَـم عيـان است
گفتم كه از تو پرسم، جانانشان كويت
گفتا نشان چه پرسي؟ آن كوي بي نشان است
5_ رشد فرهنگي و موانع زدايي:
رشد فرهنگي و موانع زدايي از عناصر مهم زمينه سازي ظهور امام زمان(ع) هستند. در برخي روايات به لزوم شناخت رهبري و اطاعت از آن سفارش شده است.[8] از اين رو شناخت امام زمان(ع) و ويژگي هاي حكومت امام يك ضرورت است. برخي در هنگام ظهور امام زمان(ع) با او مخالفت مي كنند و تصور مي كنند كه امام زمان دين جديد آورده است.[9] طبيعي است دگم انديشي، و جمودگرايي با حكومت امام زمان همخواني نداشته و موانع بزرگ ظهور هستند.
شايد بر اساس ضرورت بصيرت و رشد فرهنگي در عصر غيبت است كه يكي از ويژگي هاي ياران امام زمان(ع) بصيرت و آگاهي بيان شده است.[10]
از سوي ديگر راحت طلبي و دل به دنيا بستن نيز مانع بزرگ ظهور به حساب مي آيد. در هنگام ظهور امام زمان(ع) راحت طلبان به دليل اين كه حكومت عدالت گراي امام زمان(ع) را با منافع خويش در تضاد مي بينند، با حضرت مخالفت مي كنند.[11] نكتة قابل دقت آن است كه يكي از خصوصيات ياران امام زمان(ع) خدا محوري و ساده زيستي است.[12] برخي از مردم ادعاي پيروي امام زمان(ع) را دارند، ولي به دليل دگم انديشي و گذشته گرايي و راحت طلبي با امام زمان(ع) مخالفت مي كنند. امام صادق(ع) فرمود: چه بسيار از كساني كه ادعاي پيروي او را دارند، ولي پس از ظهور حضرت از او روي مي گردانند.[13]
ب- نشانه ها:
نشانه هاي ظهور به حتمي و غير حتمي تقسيم مي شود كه در اين جا به برخي از علايم حتمي ظهور اشاره مي شود:
1- خروج سفياني:
يكي از علائم حتمي ظهور امام زمان(ع) خروج سفياني ذكر شده است: پيش از قيام قائم(ع) مردي از نسل سفيان در منطقة شام خروج مي كند و با تظاهر به دينداري، گروه زيادي از مسلمانان را مي فريبد و به گِرد خود، مي آورد و بخش گسترده اي از سرزمين هاي اسلام را به تصرف خويش در مي آورد و بر مناطق پنجگانة شام، حمص، فلسطين، اردن قنسرين و منطقة عراق، سيطره مي يابد.[14]
امام زين العابدين(ع) فرمود: ظهور حضرت قائم(ع) قطعي است؛ همان طور كه خروج سفياني قطعي است و در برابر هر قيام كننده اي يك سفياني قيام مي كند.[15]
2- ظهور دجال:
يكي از نشانه هاي ظهور حضرت مهدي(ع) خروج دجال است. اگر چه در اين كه دجال و مشخصات آن چيست، ديدگاه ها اختلاف دارند. پيامبر اسلام(ص) فرمود: قيامت، بر پا نمي شود، تا وقتي كه مهدي(ع) از فرزندانم قيام كند و مهدي(ع) قيام نمي كند،تا وقتي كه شصت دروغگو خروج كنند و هر كدام بگويد: من پيامبرم.[16]
دجال از ريشة دجل به معناي دروغگوي حيله گر است. در روايات، دجال ها و دروغگويان فراوان نام برده شده است.[17]
3- در آمدن پرچم هاي سياه از خراسان:
يكي از نشانه هاي ظهور امام زمان(ع) پديدار شدن پرچم هاي سياه از خراسان است. در روايات معصومان(ع) نيز از پديدار شدن پرچم به عنوان يكي از نشانه هاي ظهورامام ياد شده است. امام باقر(ع) فرمود: بيرق هاي سياهي از خراسان بيرون مي آيد و به جانب كوفه به حركت در مي آيند. پس چون مهدي(ع) ظاهر شود، اينان وي را دعوت به بيعت مي كنند.[18]
برخي احتمال داده اند كه منظور از خروجِ پرچم هاي سياه از خراسان، قيام ابومسلم خراساني در سال 140 هجري قمري است، ولي اين احتمال درست نيست، زيرا قيام ابومسلم قبل از تولد امام زمان(ع) بوده است و از نظر سند نيز قابل اعتماد است.[19]
4- خسوف و كسوف:
از نشانه هاي ظهورك كسوف در نيمة ماه رمضان و خسوف در آخر يا اوّل همان ماه است. كسوف در روزهاي نخست و روزهاي آخر ماه و خسوف در روز هاي مياني ماه، طبيعي و عادي است و در طول تاريخ بارها، رخ داده است، ولي خورشيد و ماه گرفتگي در وسط ماه امر غير عادي است و رؤيت آن امكان ندارد.[20]
امام باقر(ع) فرمود: دو نشانه، پيش از قيام مهدي(ع) پديد خواهد آمد كه از زمان هبوط آدم(ع) در زمين بي سابقه است: گرفتن خورشيد نيمة ماه رمضان و گرفتن ماه در آخر آن.[21]
5- فراگير شدن جهان از ظلم و ستم:
فراگير شدن ظلم و جور، از نشانه هاي معروف ظهور امام زمان(ع) است. روايات متعدد اين نشانه را بيان كرده، چنان كه اين حديث معروف به سند هاي گوناگون بيان شده است: يملا الله به الارض قسطاث و عدلاً بعد ما ملئت ظلماً و جوراً؛[22] خداوند به وسيلة ظهور مهدي(ع) زمين را پر از عدل و داد مي سازد. پس از آن كه از ظلم و ستم پر شده باشد.
علامه مجلسي از امام صادق(ع) حديثي آورده است كه بيش از يك صد نوع گناه و انحراف اخلاقي، اجتماعي و فرهنگي كه در زمان غيبت دامنگير جوامع اسلامي مي شود، پيش گويي شده است.[23]
6- صيحة آسماني:
يكي از نشانه هاي ظهور، صيحة آسماني بيان شده است كه ظاهراً در هنگام ظهور امام زمان(ع) از آسمان شنيده مي شود[24] و همة مردم آن را مي شنوند. در روايات تعبيرهاي: ندا و صوت نيز به كار رفته است كه شايد اشاره به صيحة آسماني باشد و يا نشانه هاي جداگانه هستند. امام باقر(ع) فرمود: ندا كننده اي كه از آسمان، نام قائم را ندا مي كند. پس هر كه در شرق و غرب است، آن را مي شنود. از وحشت اين صدا، خوابيده ها بيدار، ايستادگان و نشستگان بر دو پاي خويش مي ايستند.
بيان اين نكته ضروري است كه نشانه هاي ظهور امام زمان(ع) منحصر به علايم
فوق الذكر نيست، بلكه نشانه هاي ديگر مانند خروج يماني،[25] قتل نفس زكيه،[26]خروج أجوج و مأجوج،[27]طلوع خورشيد از مغرب،[28] جنگ هاي خونين،[29] و ... نيز بيان شده است.
در خصوص مكان ظهور امام زمان(عج) بايد گفت: از بيشتر روايات استفاده مي شود حضرت در مكه ظهور مي كند. امام صادق(ع) فرمود: إنّ القائم منّا منصورٌ بالرعب، مؤيد بالنصر فعند ذلك خروج قائمنا،فإذا خرج سند ظهره إلي الكعبه واجتمع ثلثمأه و ثلثه عشر.[30]
امام باقر(ع) فرمود: قائم با سيصد و سيزده مرد از يارانش در ذي طوي[31] منتظر قيام است تا موقعي كه به حجر الاسود تكيه زند و پرچم آويخته را به اهتزاز در آورد.[32]
[1] صافي گلپايگاني، منتخب الأثر، ص 594- 596.
[2] بحارالانوار، ج 52، ص 140.
[3] همان، ص 135.
[4] محمد رضا حكيمي، خورشيد مغرب، ص 350.
[5] بحارالانوار، ج 52، ص 366.
[6] صافي گلپايگاني، منتخب الاثر، ص 629.
[7] محمد رضا حكيمي، خورشيد مغرب، ص 334 - 335.
[8] بحارالانوار، ج 52، ص 132 - 134؛ مجلة حوزه، ويژه نامةامام زمان(ع)، شمارة 70 - 71، ص 338.
[9] مجلة حوزه، ويژه نامة امام زمان(ع)، ص 313.
[10] همان، ص 300.
[11] همان، ص 309.
[12] همان.
[13] ميزان الحكمه، ج 1، ص 292.
[14] مجلة حوزه، ويژه نامة امام زمان، ص 248؛ ابراهيم اميني، دادگستر جهان، ص 221.
[15] بحارالانوار، ج 52، ص 182.
[16] ارشاد مفيد، ج 2، ص 371، سنن داود، ج 4، ص 115.
[17] مجلة حوزه، ويژة امام زمان(ع)، ص 263.
[18] شيخ طوسي، كتاب الغيبه، ص 452؛ بحارالانوار، ج 53، ص 217.
[19] مجله حوزه، ويژة امام زمان(ع)، ص 269.
[20] همان، ص 270.
[21] كتاب الغيبه، نعماني، ص 271.
[22] كنزالعمال، ج 14، ص 264؛ ينابيع الموده، ص 448.
[23] بحارالانوار، ج 52، ص 256- 260.
[24] كتاب الغيبه، نعماني، ص 254.
[25] تاريخ غيبت كبري، ص 252؛ مجلة حوزه ويژه نامة امام زمان، ص 254.
[26] منتخب الاثر، ص 459.
[27] همان، ص 461.
[28] وافي، ج 2، ص 446.
[29] بحارالانوار، ج 52، ص 246.
[30] صافي گلپايگاني،منتخب الاثر، ص
|
