جواب:
از برخي روايات استفاده مي شود كه يكي از علل غيبت امام زمان(ع) حفظ جان حضرت است؛(1) بدين معنا كه خداوند به وسيلة غيبت امام(ع) حضرت را از قتل حفظ كرده است؛ زيرا اگر حضرت از آغاز زندگي ميان مردم ظاهر بود، ظالمان او را مانند ساير ائمه(ع) به شهادت مي رساندند.
زراره (كه يكي از ياران امام صادق(ع) است) مي گويد: امام فرمود: امام منتظر، پيش از قيام خويش مدّتي از چشم ها غايب خواهد شد... زيرا بر جان خويش بيمناك خواهد بود.(2)
اين فلسفه غيبت امام اقتضا مي كند كه ارتباط با ايشان محدود بوده و با شيوه هاي خاصي صورت گيرد. اگر همة مردم با امام ارتباط برقرار مي كردند، با فلسفة غيبت همسويي نداشت. بر اين اساس در زمان غيبت صغري نيز همة مردم با امام ارتباط نداشتند، بلكه ارتباط با حضرت از طريق نواب اربعه كه انسان هاي عالم و پارسا بودند، صورت مي گرفت. اين افراد عبارت بودند از:
1ـ ابوعمر و عثمان بن سعيد عمري: وي از نمايندگان امام علي النقي(ع) و امام حسن عسكري(ع) و مورد اطمينان بود كه احتمالاً در سال 265 هجري فوت كرده است.
2ـ ابوجعفر محمد بن عثمان بن سعيد عمري، متوفاي 305 هجري.
3ـ ابوالقاسم حسين بن روح نوبختي، متوفاي 326 هجري.
4ـ ابوالحسن علي بن محمد سمري، متوفاي 329.(3)
بر اساس محدوديت ارتباط با امام زمان(ع) بود كه برخي از وكلاي ديگر امام كه در مناطق مختلف مانند بغداد، كوفه، اهواز، همدان، قم، ري و ... حضور داشتند، با نواب اربعه ارتباط داشته و اين چهار نفر كه در رأس سلسله مراتب وكلاي امام قرار داشتند، امور مردم را به عرض حضرت مي رساندند.(4) در زمان غيبت كبري نيز ارتباط مردم با امام قطع نشده و شيوة برقراري ارتباط با حضرت فرق كرده است؛ بدين معنا كه در زمان غيبت كبري مردم با نائبان عام امام كه علماي واجد شرايط هستند، ارتباط برقرار مي كنند. آنان نيز مؤظف هستند كه به پرسش هاي مردم پاسخ داده و به مشكلات آنان رسيدگي نمايند. از سوي ديگر نيز مردم وظيفه دارند كه به نائبان عام رجوع نمايند؛ زيرا كه حجت امام هستند. در توقيعي از حضرت آمده است: در حوادثي كه رخ مي دهد، به راويان احاديث ما مراجعه كنيد. آن ها حجت من بر شما هستند و من حجت خدا (بر آنان) هستم.(5) برخي از انديشمندان شيعي باور دارند كساني كه لياقت و شايستگي داشته باشند، مي توانند با امام ارتباط برقرار نمايند. اين ديدگاه در بين دانشمندان شيعي شهرت دارد و افرادي چون محدث نوري، كراجكي و شيخ طوسي و ... از طرفداران اين نگرش هستند.(6)
سيد مرتضي در پاسخ اين اشكال كه امام غائبي كه هيچ كس به وي دسترسي نداشته باشد، چه فايده اي دارد و تفاوت بود و نبود وي چيست مي نويسد: نخستين چيزي كه به آن معترفيم، اين است كه قطع نداريم هيچ كس به خدمت امام نمي رسد و هيچ بشري او را ملاقات نمي كند. اين امر معلوم نيست.(7)
مرحوم علامه مجلسي تعدادي از عالمان وارسته را ذكر كرده كه حضور امام رسيده و از آن وجود مقدس بهره ها برده اند، عالماني مانند علامه بحرالعلوم.(8) از بعضي روايات استفاده مي شود كه امام ميان مردم حضور دارد، ولي مردم او را نمي شناسند و اين خود نيز نوعي ارتباطي است كه در زمان غيبت شكل مي گيرد؛ مضافاً آنچه كه گذشت مي توان گفت: همان گونه كه در زمان غيبت صغري ارتباط با امام زمان محدوديت داشته و بر اساس شرايط خاص صورت گرفته است، در زمان غيبت كبري نيز ارتباط با حضرت بر اساس شرايط خاصي امكان پذير است.
امام صادق(ع) فرمود: اگر زميني، يك ساعت از جهت خالي باشد، ساكنان خود را فرو خواهد برد. حجت خدا مردم را مي شناسد، ولي مردم او را نمي شناسند، همان گونه كه يوسف مردم را مي شناخت و آنان او را نمي شناختند.(9)
پي نوشت ها:
1. لطف الله صافي، منتخب الاثر، ص 269.
2. شيخ طوسي، كتاب الغيبه، ص 202.
3. مجله حوزه، ويژه نامه امام زمان(ع) ص 70 ـ 71؛ مهدي پيشوايي، سيرة پيشوايان، ص 678 ـ 681.
4. محمد بن ابراهيم بغدادي، كتاب الغيبه، ص 225.
5. شيخ طوسي، همان، ص 177.
6. مجله حوزه، ويژه نامه امام زمان(عج)، ص 97.
7. سيد مرتضي، تنزيه الانبياء، ص 182، با اقتباس از مجله حوزه، ويژه اما زمان(عج)، ص 98.
8. بحارالانوار، ج 52، ص 237 ـ 238.
9. مجله حوزه، ويژه نامة امام زمان(عج)، ص 87.
|
