جواب:
قرآن كريم، به طور كلي به دو نوع آرزوي پسنديده و مذموم اشاره كرده است.
آرزوهاي پسنديده: اميد و آرزوي پسنديده، دل بستن به آيندهاي است كه دسترسي به آن معقول است و با تلاش ميتوان به آن رسيده و اين يك امر فطري است. فَمَن كَانَ يَرْجُوا لِقَآءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلاً صَـَـلِحًا وَ لاَيُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدَا(كهف،110) پس آن كس كه اميد به لقأ پروردگارش دارد، لازم است كار نيكو كند و در پرستش پروردگارش احدي را شريك نكند.
در اين صورت بدون شك، اميد و آرزو عامل حركت چرخهاي زندگي انسانها است، كه حتي اگر يك روز از دلهاي مردم جهان برداشته شود، نظام زندگي به هم ميريزد، و كمتر كسي دليلي بر فعاليت و تلاش و جنب و جوش خود پيدا ميكند.
اصولاً، اميد و آرزو يكي از دو عامل حركت مستمر تكاملي است. لَّقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن كَانَ يَرْجُوا اللَّهَ وَ الْيَوْمَ الاْ ?َخِرَ وَ ذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا(احزاب،21) براي شما در زندگي رسول خدا سرمشق نيكويي بود، براي آنها كه اميد به رحمت خدا و روز رستاخيز دارند، و خدا را بسيار ياد ميكنند.
پيامبر اكرمميفرمايد: الامل رحمة لامتي و لولا الامل ما رضعت والدة ولدها و لا غرس غارس شجرا اميد ماية رحمت امت من است، اگر نور اميد نبود هيچ مادري فرزند خود را شير نميداد و هيچ باغباني نهالي نميكاشت.(ميزان الحكمه، محمدي ري شهري، ج، ص 140، مكتبة الاعلام الاسلامي.)
امام عليميفرمايد: آرزو رفيق و مونس من است.(همان.)
آرزوهاي پسنديده شاخصهايي دارد. واقعي بودن، قابل تحقق بودن، عاقلانه و منطقي بودن، مشروع بودن، در بردارندة سعادت و كمال نهايي انسان بودن و... از جملة آنها است.
آرزوهاي ناپسند: آرزوهاي ناپسند به دلبستگيهايي گفته ميشود كه بيشتر ذهني، غيرمعقول، كودكانه و دسترسي به آنها بسيار بعيد است.
آرزو اگر از حد بگذرد و به صورت آرزوي دور و دراز درآيد، بدترين و مذمومترين عامل انحراف و بدبختي است، و درست همانند آب باران است كه ماية حيات است اما اين آب اگر از حد گذشت ماية غرق شدن و نابودي خواهد شد. اين آرزوي كشنده همان است كه قرآن كريم ميفرمايد: رُّبَمَا يَوَدُّ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ كَانُوا مُسْلِمِينَ # ذَرْهُمْ يَأْكُلُوا وَ يَتَمَتَّعُوا وَيُلْهِهِمُ الاْ ?َمَلُ فَسَوْفَ يَعْلَمُونَ(حجر،2ـ3) كافران (هنگامي كه آثار شوم اعمال را ببينند) چه بسا آرزو ميكنند مسلمان بودند! بگذار آنها بخورند و بهره گيرند و آرزوها آنان را غافل ميسازد، ولي به زودي خواهند فهميد. امام عليميفرمايد: اي مردم مخوفترين چيزي كه بر شما از آن ميترسم دو چيز است: 1. پيروي از هوا و هوسها 2. آرزوهاي دراز چرا كه پيروي از هوسها شما را از حق باز ميدارد، و آرزوي دراز آخرت را به دست فراموشي ميسپارد.(همان، ص 144.)
و در دعاي كميل ميفرمايد: آرزوي دراز مرا از منافع واقعيم محروم ساخت.
شاخصهاي آرزوهاي ناپسند درست ضد شاخصهاي آرزوهاي پسنديده است. علاوه اين كه آرزوهاي ناپسند آثاري هم چون غفلت از ياد خدا، بازداشتن از حقايق، فراموشي از مرگ و قيامت، به بطالت گذراندن عمر، اضطراب و تشويش خاطر و... دارد.(ر.ك: تفسير نمونه، آيت الله مكارم شيرازي و ديگران، ج 17، ص 242ـ244 همان، ج 11، ص 9ـ12، دارالكتب الاسلامية / اخلاق در قرآن، استاد مصباح يزدي، ج 1، ص 399ـ412، انتشارات آموزشي و پژوهشي امام خميني.)
بنابراين، قرآن كريم و روايات اسلامي برخي آرزوها را مذمت كرده و برخي ديگر را تأييد نمودهاند، و براي برآورده شدن حاجات و آرزوهاي خوب، همچون، آرزو و اميد به ظهور امام زمانغ و... آداب و رسومي ذكر شده است كه در آيات قرآن كريم و روايات اسلامي از آنها با عنوان آداب دعا و برآورده شدن حاجات نام برده شده است. خداوند متعال ميفرمايد:
وَ قَال رَبّكم أدعُوني استَجِب لَكم (غافر، 6) همان طور كه ميدانيم، دعا و تضرع، بهترين وسيله براي ارتباط با خداوند و خواستن حاجات از اوست و از اين آيه استفاده ميشود كه دعا كردن، محبوب الهي و خواست خود اوست و از طرفي، بعد از دعا، وعده اجابت داده است ولي ميدانيم كه اين وعده، مشروط است و نه مطلق. دعايي به هدف اجابت ميرسد كه شرايط لازم در دعا و دعا كننده و مطلبي كه مورد تقاضا است در آن جمع باشد از جمله شرايط و آدابي كه در اجابت دعا ذكر شده عبارتند از: 1. توجه كامل در دعا 2. اصرار در دعا و اطمينان نسبت به برآورده شدن آن 3. نام بردن آنچه از خداوند ميخواهد 4. تضرع 5. گريه كردن هرچند كم باشد 6. ستايش خداوند و صلوات بر پيامبر9 پيش از دعا و... .(ر.ك: اصول كافي، كليني، ترجمه سيدهاشم رسولي، كتاب الدعأ، ج 4، ص 210 ـ 253، نشر فرهنگ اسلامي.) از اين مطلب روشن ميشود كه شايد شخصي دعا كند يا دعايي كه از آن استفاده كرده صحيحالسند باشد ليكن چون شرايط استجابت دعا مهيا نبوده، دعايش مستجاب نشود. و اين بدان جهت است كه چه بسا انسان از خداوند چيزي ميخواهد كه قطعاً به ضرر و زيان او است ولي خود نميداند و خداوند عالم و حكيم، هرگز به چنين تقاضايي پاسخ مثبت نميدهد. از آن طرف ممكن است انسان چيزي را كه به آن نياز دارد از خدا نخواهد ولي خداوند به او بدهد.
بهترين و مجربترين دعاها، واسطه قرار دادن امامان معصوم: و توسل به آن بزرگواران است. بعد از آن دعاهايي كه در مفاتيحالجنان آمده انشأاللّه مفيد خواهد بود.
دعاها و نيايشهاي به زبان قرآن زياد است كه نمونه هايي از ابتداي آنها را برايتان مينويسيم تا با توجه به آيات داده شده خودتان بقيه ادعيه را در قرآن يافته و بخوانيد:
ربّنَا ءاتنا في الدنيا حسنة و... (201 بقره)، ربّنا أَفرغ علينا صبراً و... (250 بقره)، ربّنا لا تزغ قلوبنا بعد إذ هديتنا... (8 آل عمران)، ربّنا اغفر لنا ذنوبنا وإسرافنا في أمرنا... (147 آل عمران)، ربّنا ظلمنا أنفسنا و إن لم تغفر لنا و... (23 اعراف)، رَبَّنا اغْفر لي ولو َلديّ و... (41 ابراهيم)، ربّنا اغفر لنا ولإخوَننا الذين سبقونا بالايمَن و... (10 حشر)، ربّ زدني علماً (114 طه) و 25 تا 28 طه، 97 و 98 مؤمنون، 9 و 63 نمل، 38 آل عمران، 74 فرقان،... از آن جمله در آية 286 بقره ميخوانيم:
پروردگارا! اگر ما فراموش يا خطا كرديم، ما را مؤاخذه مكن. پروردگارا! تكليف سنگيني بر ما قرار مده آن چنان كه (به خاطر گناه و طغيان) بر كساني كه پيش از ما بودند، قرار دادي. پروردگارا! آنچه طاقت تحمّل آن را نداريم بر ما مقرّر مدار و آثار گناه را از ما بشوي. ما را ببخش و در رحمت خود قرار ده. تو مولا و سرپرست مايي. پس ما را بر جمعيّت كافران پيروز گردان.(جهت اطلاع بيشتر ر.ك: دعاهاي قرآن، حسين واثقي، مركز انتشارات تبليغات اسلامي حوزة علمية قم.)
|
